"Мен отыз жыл бойы халқымды қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай, қайраңға қалдырмай, әлемдік өркениеттің алдыңғы шебіне, дүниедегі ең дамыған 40 елдің қатарына қостым". Қазақстанның бұрынғы президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 6 желтоқсанда жарияланған "Тәуелсіздік тағылымы" деген мақаласында осылай делінген.

Қазақстанның СССР кезіндегі, тәуелсіздік алардағы және 1991 жылдан кейінгі саяси тарихына тоқталған Нұрсұлтан Назарбаев бұл мақаланы "Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылы қарсаңында ой бөлісу" деп атаған және "бұрын көп айтыла бермейтін кейбір деректі халық назарына ұсынатынын ескерткен".

Нұрсұлтан Назарбаев мақаласында СССР-дің соңғы басшысы Михаил Горбачевтің қайта құру саясатын және СССР-ді сақтап қалуға жанталасқанын сынайды, 1989 жылы өткен СССР халық депутаттарының съезінде Горбачевті ашық сынға алғанын айтады.

Назарбаев еске алған парламент 1989 жылы СССР халық депутаттарының съезі совет тарихында алғаш рет Михаил Горбачевтің бастамасы бойынша демократиялық жолмен сайланған еді.

- Горбачев қаншалықты жанталаса қимылдап, Одақты сақтап қалуға әрекет еткенімен, КСРО-ның одан әрі ыдырауын тоқтату мүмкін емес еді. 1991 жылдың 18-21 тамызында әйгілі "тамыз бүлігі" болды. Бұл - Кеңес Одағы басшылығының дәрменсіздігін күллі әлемге танытты, - дейді Нұрсұлтан Назарбаев.

Алайда Қазақстанның сол кездегі саясаткерлерінің кейбірі СССР-ді сақтап қалуға Назарбаевтың өзі де мүдделі болды деп санайды. 1990 жылы 25 сәуірде Қазақ ССР президенті болып сайланғанда Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі де "... жалауымыз қызыл, мақсатымыз – лениндік ұғымдағы ізгілікті социализм болып қала беретінін барынша жауапкершілікпен мәлімдейміз" деген болатын.

Назарбаевтың осы мәлімдемесінен кейін Қазақ ССР Жоғарғы кеңесі "қайта құруды қорғауға, социалистік мемлекеттің бірлігін, аумақтық тұтастығын аялап сақтауға" шақырды.

Ал Горбачевті биліктен тайдыруды көздеген "Тамыз бүлігі" кезінде Қазақстан басшылығы әліптің артын бағып, екі күнде екі түрлі үндеу жариялады.

Назарбаев мақаласында 1991 жылы желтоқсан айында болған, СССР-ді таратқан Беловежье келісіміне де тоқталады.

- 8 желтоқсанда Ельцин, Кравчук және Шушкевичтің қатысуымен Белоруссияның Беловежьесінде өткен кездесуде Кеңес Одағының "халықаралық құқық пен геосаяси жағдай субъектісі" ретінде өмір сүруін тоқтатқаны туралы мәлімдеме жарияланды. Мен Ельцинмен, Кравчукпен, Шушкевичпен жүздесу үшін шұғыл түрде Мәскеуге ұштым, мұндай кездесу күні бұрын жоспарланған еді, бірақ шақырылған үшеуі де келмей, кездесу болмай қалды, - дейді ол.

Бұл оқиға жөнінде Азаттық Беларусь парламентінің бұрынғы басшысы Станислав Шушкевичтен пікір сұраған болатын.

- "Славян республикалары жасырын келісім жасады" деп айтпасын деп, Назарбаевты да шақырған едік. Ондай беделді адамның да қатысқанын жөн көрдік. Бірақ ол сол кезде "шығыс даналығын" танытып, Мәскеуге барып, "саған СССР жоғарғы кеңесінің төрағалығы қызметін беремін" деген Михаил Горбачевке жолыққан. Сондықтан да Беловежье орманына келмеді, - дейді ол.

Украинаның бұрынғы президенті Леонид Кравчук Беловежье орманына келуге Нұрсұлтан Назарбаев Бори Ельцинге уәде бергенін айтады.

- Алайда бірнеше сағаттан кейін оның бізге келуден бас тартқаны белгілі болды. Борис Николаевич бізге Назарбаевтың Горбачевпен кездескенін, Горбачевтің оны Беловежье орманына бармауға көндіріп қойғанын, "Біз бәріміз Кремльде жиналамыз" деп айтқанын жеткізді, - дейді Кравчук.

Нұрсұлтан Назарбаев мақаласында "Тәуелсіздік жариялаған соң жүйелі саяси реформаны қолға алдық. Осыдан жиырма бес жыл бұрын бүгінгі барлық жетістіктерімізге берік заңнамалық іргетас болып қаланған Ата заңымыз – жаңа Конституциямызды қабылдадық. Бүкіл халық болып талқылаған бұл құжат ел даналығы мен ынтымағының, береке-бірліктің іргетасына айналды" деп жазады.

1995 жылы бүкіл халықтық референдуммен қабылданған 95 баптан тұратын Қазақстан Конституциясының 64 бабына кейіннен барлығы 5 рет өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. 1998 жылы – 19, 2007 жылы – 41, 2011 жылы – бір, 2017 жылы – 31, 2019 жылы - бір, барлығы 93 өзгеріс қосылды. Өзгерістің басым бөлігі президент билігін нығайтуға арналды.

1993 жылы 28 қаңтарда қабылданған Қазақстанның тұңғыш конституциясын сарапшылар "алғашқы Конституция қазіргі Конституцияға қарағанда демократия қағидаларына жақын болды" деп санайды.

Мақалада Нұрсұлтан Назарбаев 1991 жылы Семей ядролық полигонын өзі жапқанын айтқан. Семей полигонының қалай жабылғаны жайлы баспасөзде өзге де түрлі деректер бар. Кейбірінде сол кездегі Семей облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы Кешірім Бозтаев компартияның бас хатшысы Михаил Горбачевқа бұл жөнінде арнайы хат жолдап, мәселені алғаш көтерді деп айтылады.

Қазақ ССР Жоғарғы кеңесінің төрағасы болған Серікболсын Әбділдин Семей полигонын жабуға "Невада-Семей" қозғалысы ықпал етті. 1990 жылдың мамыр айында Семей полигонында ядролық сынақты тоқтату туралы жоғарғы кеңес арнайы қаулы қабылдады. Ең үлкен саяси шешімдердің бірі – сол қаулы. Яғни 1991 жылы тамыздың 29-ы күні Семей полигонын жабу туралы Қазақ ССР-інің президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығы шыққанда сынақ онсыз да тоқтап тұрған» деген болатын.

Нұрсұлтан Назарбаев мақаласында 2000 жылдардан кейінгі Қазақстаннның әлеуметтік-экономикалық табыстары зор болды деп санайды. Қазақстанның бұрынғы президенті 1997 жылы "Қазақстан - 2030", 2006 жылы "Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру", 2012 жылы "Қазақстан - 2050" стратегиялық бағдарламасын жариялаған.

Алайда бұл бағдарламалардың орындалғанына күмәнмен қарайтындар жиі кездеседі.

Биыл шілдеде 81 жасқа келген Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан Совет одағынан тәуелсіздік алмай тұрып билікке келген. 2019 жылғы наурызда президенттіктен кеткелі бері конституциялық орган – қауіпсіздік кеңесінің төрағасы қызметін атқарады. Президент негізгі мемлекеттік лауазымдарға адам тағайындағанда қауіпсіздік кеңесі төрағасымен кеңесуі керек. Экс-президенттің "елбасы" және "ұлт көшбасшысы" деген титулдары бар, бұл титулдар оны кез келген қудалаудан қорғайды.

Павлодарлық белсенді Жанат Жамалиев бес күнге қамалды. Адвокат Мейіржан Досқараевтың сөзінше, 19 мамырда Жанат Жамалиев әкімдікке саяси қуғын-сүргін және Ашаршылық құрбандарын еске алу шеруін өткізу жөнінде өтініш берген. Ол шеруді 31 мамырда өткізгісі келетінін айтқан.

Әкімдікен шыққан соң ол Facebook-қа видеомен шығып, әкімдікке өтініш бергенін баяндаған. 26 мамырда әкімдік рұқсат бермеген. Ал 13 маусымда полиция өкілдері сол видео негізінде хаттама толтырған.

14 маусымда Екібастұз қалалық соты “бейбіт жиын өткізу” бабы бойынша оны кінәлі деп танып, 5 тәулікке қамады.

Сот шешіміне қарағанда, Жанат Жамалиев 19 мамырда Facebook парақшасында видео жариялап, "31 мамырда "саяси қуғын-сүргін және ашаршылық" құрбандарын еске алу күніне орай рұқсат етілмеген митингіге шақырған". Осылайша бейбіт жиын өткізу тәртібін бұзған.

Сот кезінде белсенді айыппен келіскен жоқ. Ол видеода әкімдікке өтініш бергенін ғана хабарлағанын, ешкімді митингіге шақырғанын айтпағанын жеткізді. Адвокаты шешімді апелляцияға беретінін айтып отыр.

Қазақстанда Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні 1997 жылдан бастап атап өтіледі. "Үлкен террор" жылдары ұжымдастыру, аштық кезінде екі миллионға жуық қазақ қаза тапты. Тарихшылардың есебінше, 1921-1954 жылдары 100 мыңдай адам "халық жауы" деп танылып, сотталған. Олардың ішінде 25 мың адам атылған. Саяси құрбандар кейін ақталды.

Кейінгі кезде Ресей репрессия жайлы тарихи фактілер жайлы айтуды шектеп, Сталинге ескерткіштер орната бастаған. Ресейдің Украинаға басқыншылық соғысынан кейін Сталинді ақтау саясаты күшейген.

Кей сарапшылар Ресейге жалтақтаған Қазақстанда саяси қуғын-сүргін тақырыбы елде барған сайын жабық тақырыпқа айналып барады деп санайды. Елде 31 мамыр күні митинг өткізбек болған белсенділердің өтініштері мақұлданбады. Осы күн қарсаңында кей өңірлерде белсенділер ұсталған. Адам құқығын қорғау бюросының мәліметінше, оннан астам белсенді қамалған.

2020 жылы қабылданған "Бейбіт жиын өткізу" туралы заңды билік "демократияға қадам" деп бағалағанмен құқық қорғаушылар аталған заңда бұрынғы шектеулер сақталып қалғанын айтып келеді. Айтуларынша, заң жергілікті атқару органдарына бейбіт жиын өткізу туралы өтінішті орындамауға мүмкіндік береді.

Иран сыртқы істер министрі Аббас Аракчи жексенбі күні егер Израиль соққыны тоқтатса, сәйкесінше Тегеран Израильге де соққыны тоқтататынын мәлімдеді.

Аракчидің сөзінше, Иран қақтығыс өзге аймақтарға жайылғанын қаламайды және “өзін қорғау мақсатында” ғана қимылдайды.

Ол Вашингтонды Израильге соққы жасауға көмектесті деп те айыптады. Оның сөзінше, соққының мақсаты – Иранның ядролық бағдарламасы туралы келіссөзді үзу болған. Оманның араағайындық етуімен өтіп жатқан Иран-АҚШ келіссөзі жексенбі күні жалғасуы керек болған, бірақ Иран одан бас тартты.

Иран сыртқы істер министрі АҚШ-ты Израильдің әрекетін айыптауға шақырып, Тегеран Иранның ядролық қаруға ұмтылмайтындығы жөнінде келісімге дайын екенін білдірді. Бірақ Аракчидің сөзінше, бұл келісім Иранды "ядролық құқықтан" айырмауы керек.

Президент Дональд Трамп бұған дейін АҚШ-тың Израиль шабуылына қатысы жоғын айтқан, бірақ Тегеранды ядролық келісімге тезірек қол қоюға шақырған. АҚШ келіссөз барысында Иран уранды байытуды тоқтатуы керек деп айтқан.

Германия сыртқы істер министрі Йоханн Вадефуль жексенбі күні Германия, Франция мен Ұлыбритания жағдайдың онан сайын ушығуына жол бермес үшін дереу Иранмен ядролық бағдарлама бойынша келіссөзді бастауға дайын екенін айтқан. Ол сонымен бірге соғыстың аяқталуы екі жаққа байланысты екенін жеткізген.

Иранның жақын арада ядролық қару жасайтыны туралы мәлімдеген Израиль 13 маусымда Ирандағы нысандарға соққы жасаған, арасында ядролық нысандар да бар. Иран әскерінің бірнеше жоғары лауазымды тұлғалары опат болды. Ядролық қаруға қатысы бар делінген бірнеше физик ғалым да өлтірілді. Иран бұған қарымта жауап қайтарған. Жұмадан бері екі жақ бір-біріне соққы жасап жатыр. Екі жақтан да қаза болғандар мен жараланғандар бар.

Ресей мен Украина тұтқын алмасты. Бұл жөнінде Украина президенті Владимир Зеленский мен Ресей қорғаныс министрлігі хабарлады.

Зеленскийдің сөзінше, бір апта ішінде осымен төртінші рет алмасу болып отыр. Украина жағына оралған әскери қызметкерлер арасында жауынгерлер, ұлттық гвардия қызметкерлері, шекара және көлік қызметінің өкілдері бар. Көбі 2022 жылдан бері Ресейде тұтқында болған.

Әскери тұтқындар жөніндегі үйлестіру штабының хабарлауынша, оралғандардың айтарлықтай бөлігі Мариупольды қорғаған кезде тұтқынға түскен. Босатылғандардың басым бөлігі – офицерлер, бір бөлігі – 25 жастан кіші.

Адам құқығы жөніндегі омбудсмен Дмитрий Лубинецтің айтуынша, босатылғандар арасында із-түзсіз жоғалғандар да бар.

"Оралғандардың ең үлкені – 63 жаста, ең кішісі 21-де" деді ол.

Ресей мен Украинаға оралғандар саны айтылмайды. Ресей әскері қазір Беларусьте медициналық тексерулерден өтіп жатыр.

Бұған дейін Ресей Украинаға 1200 жауынгердің мәйітін тапсырған.

Екі жақ "санитарлық алмасуды" бастағаны да белгілі болды, оның аясында тараптар бір-біріне жараланғандарды қайтарады.

АҚШ-тың ондаған қаласында 14 маусымда "Патшаларға жол жоқ" атты ұранмен президент Дональд Трамптың саясатына қарсы наразылық акциялары өтті. Ұйымдастырушылар акцияны елдің мыңнан астам қаласында өткізетінін және оған миллионнан астам адам қатысуы мүмкін екенін айтқан.

Акциялардың ірілері Нью-Йорк, Филадельфия, Хьюстон, Атланта, Филадельфияда өтті. Наразылық акциясы Лос-Анжелесте де өтті. Бұл жақта бұған дейін мигранттарға қарсы шараларға байланысты наразылық тұтанып, әскер кіргізілген еді. Штат губернаторы демократ Гэвин Ньюсом президенттің шешіміне қарсы шыққан.

Митингті ұйымдастырушылар "авторитаризм, миллиардерлердің мүддесін қорғайтын саясат пен демократияны милитаризациялауға" қарсы шықты. Трамп саясатына қарсылар жаппай депортация және Ақ үйдің өзге қадамдары Америка қоғамында жеккөрушілік тудыратынын айтты.

Миннесота штатында сенбі күні таңертең екі демократ-саясаткерге қарулы шабуыл жасалғаннан кейін ұйымдастырушылар "Патшаларға жол жоқ!" акциясын шегерді. Штаттан өкілдер палатасына сайланған Мелисса Хортмэн қаза болды. Шабуылды Трамп пен қарсыластары айыптады.

Наразылық 14 маусымда Трамптың туған күніне орайластырып ұйымдастырылды. Бұл күні АҚШ президенті 79 жасқа толды. Сенбі күні елде әскери парад та өтті.

Трамп өзінің бірінші президентігі тұсында парад өткізгісі келген кезде орасан шығын болуы мүмкін деген себеппен ұсыныс қолдау таппаған. Бұған қоса, Америка халқы көбіне диктаторлық немесе авторитар режимге тән осындай шерулерге үйренбеген деп жазды Bloomberg. Ал айналасына өзіне адал адамдарды жинаған Трамптың бұл жолғы парад өткізу ұсынысын ешкім дауламаған. Оған шамамен $25-40 млн доллар жұмсалуы мүмкін деп айтылған. Ресми түрде парад Америка әскерінің 250-жылдығына арналған деп түсіндірілді. Трамп саясатына қарсы наразылықты ұйымдастырушылар парад өткізуді сынап, оны президенттің қалауына қарай ақша шашу деп сынады.

Сенбі күні кешке және 15 маусымға қараған түні Израиль мен Иран бір-бірін тағы соққылады. Екі жақтан да қаза болғандар мен зардап шеккендер бар. Иран жексенбі күні Оманда өтуі керек болғанмен АҚШ-пен ядролық бағдарлама бойынша келіссөзден бас тартты.

Сенбі күні кешке Израиль әскері Иранға тағы соққы жасады. Жергілікті БАҚ елдің кемінде жеті аймағында әуе қорғаныс жүйесі іске қосылғанын хабарлады.

Израиль әскері Иранның батысындағы баллистикалық және қанатты ракеталар мен қондырғылар қоймасына соққы жасағанын мәлімдеді.

Иран ақпарат құралдары мен Израильдегі батыс ақпарат құралдарының жазуынша, Израиль әскері Иран газ өнеркәсібінің кемінде екі нысанын атқылаған, арасында "Оңтүстік Парсы" да бар. Бұл әлемдегі ең ірі кеніш саналады. Ирандық Tasnim агенттігінің жазуынша, онда газ өндірісі ішінара тоқтатылған. Бендер-Аббас ауданындағы газ инфрақұрылымына да соққы жасалғаны хабарланды.

Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттік сенбі күні Исфахан қаласындағы ядролық нысанда "маңызды төрт ғимарат" бүлінгенін хабарлады.

Израиль әскерінің өкілі Эффи Дефрин сенбі күнгі брифинг кезінде операция басталғалы бері Иранның түрлі аймағында, арасында Тегеран да бар, 150-ден астам нысанға шабуыл жасалғанын айтты.

Кейін Израиль әскері Иранның қару-жарақ жобасымен байланысты Тегерандағы бірқатар нысаналарға жаппай соққы жасауын аяқтағанын мәлімдеді.

Сенбі күні Иран мемлекеттік телеарнасы да жақын арада Иран Израильге "жойқын соққы" жасайтынын айтты. 15 маусымға қараған түні ЦАХАЛ Иранның ракета жібергенін хабарлап, Израиль тұрғындарын бомбапаналарға жасырынуға үндеді.

Түнде Иран Израильге ракеталардың екі толқынын жіберген. Бірқатар аймақтарда үйлер қирап, бірнеше адам қаза болған.

BBC-дің жазуынша, Иранның жаңа соққысынан Бат-Ям қаласында кемінде үш адам қаза болған, жүз шақты адам жараланған. Израильдің солтүстігіндегі Тамра қаласы да Иран соққысынан зардап шеккен, онда кемінде 5 адам қаза болған.

Сенбі күні Иран жексенбі күні Оманда өтуі керек болған АҚШ-пен келіссөзден бас тартқаны белгілі болды.

Франция президенті Эммануэль Макронмен телефон әңгіме кезінде Иран президенті Масуд Пезешкиан Израиль соққыны доғарған кезде ғана келіссөзді жалғастыратынын айтты. Келіссөзді жалғастыру қажеттігін АҚШ президенті Дональд Трамп та Израильдің әрекетін айыптаған Түркия басшысы Режеп Ердоғанмен сөйлескен кезде айтқан. Трамптың сөзінше, ол Ресей президенті Владимир Путинмен телефонмен сөйлескен кезде екі басшының Израиль мен Иран соғысы аяқталуы керек деген пікірлері бір жерден шыққан.

13 маусымға қараған түні Израиль "Тегеран жақын арада ядролық қару жасайын деп отыр" деп мәлімдеп, Иранға соққы жасаған еді. Соққы баллистикалық ракета қондырғылары, әскери базалар мен стратегиялық нысандарға жасалған. Бұған қоса, ядролық бағдарламаға қатысы бар деп айтылатын қолбасшылар мен ғалымдар өлтірілген. Иран Израильді басқыншылық жасады деп айыптады. Содан бері екі жақ бір-бірін соққылап жатыр.

Израиль әскері Иран аумағындағы операциясын кеңейтеді деп мәлімдеді Израиль премьер-министрінің кеңесшісі Дмитрий Гендельман. Оның сөзінше, ондаған негізгі нысандарға соққы жасалмақ, арасында баллистикалық ракета қондырғылары, әскери базалар мен стратегиялық инфрақұрылымдар бар.

"Ұзақ жылдардан бергі барлау жұмыстары мен соңғы айлардағы деректер Тегеранның Израильді жоюды жүйелі түрде жүргізіп жатқанын растайды. Біз өз қауіпсіздігіміз бен өмір сүру құқығымыз үшін батыл әрекет етеміз" деп жазды Гендельман телеграмда.

Бұдан кейін Иран ақпарат құралдары елдің солтүстік-батысында жарылыс болғанын жазды. Mehr агенттігінің хабарлауынша, Тебризде қатты жарылыс естілген. Болжам бойынша, Израиль авиациясы ондағы мұнай зауыты мен халықаралық әуежайға жақын жатқан әскери базаға шабуылдаған болуы мүмкін.

Иран әуе қорғаныс жүйесі сонымен бірге Тебриздің оңтүстігіндегі Мераге ауданын атқылаған. Онда ислам революциясы сақшылар корпусының барлау базасы орналасқан.

Тебриздегі мұнай өңдеу зауыты мен әуежай 13 маусымда "Қайратты арыстан" операциясы аясында да шабуылға ұшыраған еді.

Fars агенттігі Иранның батысындағы Хорремабад пен Керманшах қалаларында жарылыс болғанын жазды.

Иранның Израильге шабуылынан төрт адам қаза болды, 70-тен астам адам жараланды деп жазды The Jerusalem Post басылымы.

Шабуылдан Тель-Авив маңындағы Ришон-ле-Цион қаласы айталықтай зардап шеккен.

Тель-Авив пен Рамат-Ганда үйлер қирап, өртенген.

Al Arabiya басылымының жазуынша, Иран Израильге қарай шамамен 2 мың ракета жіберуді жоспарлаған.

Ирандағы дереккөздер CNN арнасына Иран Израильге шабуылын үдетеді және оған көмектескен кез келген елдің әскери базасына шабуылдайды деп айтқан. Ирандық Fars агенттігінің жазуынша, Иранның келесі нысанасы АҚШ-тың Таяу Шығыстағы әскери базалары болмақ.

Ал Израиль әскері өткен түні Иранға тағы да әуеден соққы жасағанын хабарлады. ЦАХАЛ мәліметінше, ондаған жойғыш ұшақ Тегеран маңындағы аудандарға соққы жасаған. Ол Иранның әуе қорғаныс инфрақұрылымын жоюды көздеген деп айтылады.

Израиль әскерінің дерегінше, бір тәулікте жүздеген нысанаға соққы тиген, арасында зениттік кешендер де бар. Қақтығыс басталғалы бері Израиль әскері алғаш рет 1,5 мың шақырымнан астам қашықтыққа ракетамен жаппай соққы жасап отыр.

“Росатом” Қазақстанда алғашқы АЭС салатын халықаралық консорциумның көшбасшысы болып танылды.

Ведомствоаралық комиссия ресейлік компанияның ұсынысын ең оңтайлы деп таныған.

Атом энергиясы жөніндегі агенттіктің баспасөз қызметінің хабарлауынша, әлеуетті вендорлардың қысқа тізіміне «Росатом» (Ресей), China National Nuclear Corporation (Қытай), «Électricité de France» (Франция) және «Korea Hydro & Nuclear Power» (Оңтүстік Корея) енген. Аталған компаниялар АЭС салу бойынша техникалық және коммерциялық ұсыныстардан тұратын материалдардың кешенді пакетін ұсынған. Атап айтқанда, құрылыстың құны, жобаны жүзеге асыру мерзімі, қаржы тарту моделі, жабдықтар мен құрылыс жұмыстарын локализациялау тәсілдері және тағы басқа.

"Осы талдаудың нәтижелері атом саласын дамыту мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссияның қарауына ұсынылды және Қазақстанда АЭС салу бойынша ең оңтайлы әрі тиімді ұсыныстар ресейлік «Росатом» компаниясынан келгені анықталды. Екінші орынға қытайлық «China National Nuclear Corporation» жайғасса, француздық «Électricité de France» пен кореялық «Korea Hydro & Nuclear Power» ұсыныстары үшінші орынды иеленді" деп жазылған хабарламада.

Қазіргі кезде «Росатом» ұсынған ұсыныстар негізінде "Ресей тарапынан мемлекеттік экспорттық қаржыландыру тарту мәселесі пысықталып жатыр”.

Агенттік хабарламада Қазақстанда алғашқы атом электр станциясын салу жөніндегі халықаралық консорциумды жасақтау бойынша шетел әріптестермен жұмыс жалғасады деп айтты.

Қазақстанда АЭС салу туралы жалпыхалықтық референдум былтыр 6 қазанда өтті. Байқаушылар референдумға дауыс беру кезінде заң талаптарын бұзу фактілері тіркелгенін, мысалы, референдум бюллетеньдерін дауыс беру жәшігіне топтап тастау секілді жайттар анықталғанын хабарлаған.

Орталық референдум комиссиясының ресми қорытындысына сай, дауыс берген азаматтардың 71 пайызы Қазақстанда АЭС салуды қолдаған. Президент Тоқаев АЭС-ті халықаралық консорциум салуы керек деп мәлімдеген.

Экологтардың көбі елде АЭС салуға қарсы. Олар атом электр станциясын салуға қолайлы орын деп айтылып жүрген аймақтағы Балқаш көліне АЭС кері әсер етеді деп есептейді. АЭС салуды жақтаушылар негізінен энергия тапшылығын алға тартады. Қоғам белсенділері мен саясаттанушылар АЭС-ті Ресей салатын болса, Қазақстан оған энергия жағынан тәуелді болып қалады деп алаңдайды.

Будапеште дзюдодан өтіп жатқан әлем чемпионатында қазақстандық Абиба Әбужақынова 48 келіде күміс медаль алды. Ол финалда италиялық Ассунта Скуттодан жеңілді.

27 жастағы Әбужақынова – әлем чемпионатының финалына шыққан алғашқы қазақстандық әйел дзюдошы. Ол 2022, 2024 жылдары әлем біріншілігінде қола жүлде иеленген еді.

Қазақ дзюдошы алғашқы айналымда ресейлік Марина Воробеваны, бельгиялық Луи Петиді жеңген. Ал ширек финалда жапониялық Вакана Когадан басым түсті. Белдесу кезінде Кога екі юко әдісімен ұпай алып, 2:0 есебімен алда келе жатқан. Бұған қоса, екі дзюдошыда да екі ескертуден (шидо) болған. Үшінші шидо алған спортшы бірден жеңіліске ұшырайды. Белдесу аяқталғанға дейін жапон балуаны тағы бір ескерту алып, жеңіс Әбужақыноваға берілді.

Қазақ дзюдолшысы жартылай финалда испаниялық Лаура Мартинесті жеңді. Екі балуан белдесу кезінде екі ескерту алған. Кейін төреші Мартинеске тағы бір ескерту беріп, Әбужақынова финалға шықты.

Дзюдодан бұған дейін Максим Раков (2009 жыл) пен Елдос Сметов әлем чемпионатында алтын алған еді (2015 жыл). 2024 жылы Париж олимпиадасында Сметов чемпион атанған.

Ресей экономикалық даму министрлігі "Росатом" мемлекеттік корпорациясы Өзбекстанда қуаты жоғары АЭС салатынын мәлімдеді. Бұл жөнінде ведомствоға сүйенген "Интерфакс" жазды.

"Былтыр қуаты төмен атом станциясының құрылысы басталған, ал биыл елдердің басшылары жобаны қайта пішіндеп, қуаты жоғары екі блоктық және қуаты төмен екі блоктық электр станциясын салу туралы келісімге келді" деп жазылған министрлік хабарламасында.

Қуаты төмен атом электр станциясын салу туралы келісімге Өзбекстанда 2024 жылы мамырда Ресей президенті Владимир Путиннің Өзбекстанға сапары кезінде қол қойылған. Құжатқа сәйкес, қуаты 330 МВТ (әрқайсысының қуаты 55 МВт болатын алты реактор) болатын станция Жизақ облысында салынбақ.

"Росатом" Өзбекстанға мұзжарғыш кемелер мен жүзетін атом электр станцияларына арналған РИТМ-200Н су-сулы реакторын орнатпақшы. Мұндай реактор түрі құрлықта әлі пайдаланылмаған. РИТМ-200Н реакторы бар алғашқы станция Ресейдің өзінде Якутияда салынған, оның алғашқы блогы 2027 жылы пайдалануға беріледі деп айтылады.

Биыл наурызда Alter Ego жобасының жүргізушісінің "Өзбекстан РИТМ-200Н реакторын сынайтын полигонға айналмай ма?" деген сұраққа жауап берген Өзбекстан атом энергиясы жөніндегі агенттіктің директоры Әзім Ахмедқожаев "бұл жаңа технология емес" деген.

2025 жылы сәуірдің соңында "Росатом" жетекшісі Алексей Лихачев Өзбекстандағы қуаты төмен шағын атом станциясының "іргетасы" бір жылдан кейін немесе одан ертерек қаланатынын мәлімдеген.

Қазақстандық Air Astana әуе компаниясының хабарлауынша, Иран мен Ирак әуе кеңістігі жабылуына байланысты Air Astana мен FlyArystan-ның тұрақты және чартерлік рейстерінің бағыты өзгертіледі.

“Шарм-эль-Шейх, Дубай, Доха, Манама және Мединаға баратын рейстер Иран мен Ирактың әуе кеңістігін айналып өтеді” деп хабарлады Air Astana.

Әуе компаниясы ұшу мен қону уақыты өзгеруі мүмкін болғандықтан жолаушылардан рейстердің статусын алдын ала тексеруді сұрады.

Әуе компаниясының бұл хабарламасы Таяу Шығыста жағдай ушыққан шақта жасалып отыр.

13 маусымға қараған түні Израиль Иранға әуеденсоққы жасаған. Иранның бірнеше қалаларында ондаған нысанға соққы тигені хабарланды. Иранның ислам революциясы сақшылар корпусының қолбасшысы және өзге бірнеше жоғары лауазымды тұлға, сонымен бірге ядролық бағдарламаға қатысы бар делінетін бірнеше ғалым опат болған. Израиль шабуылдың мақсаты "Иранның ядролық бағдарламасын жою" екенін мәлімдеді.

Ал Иран Израильге қарымта қайтаратынын ескертті. Израиль әскерінің хабарлауынша, 13 маусымда жүз шақты дрон Израильге қарай бағыт алған.

АҚШ операцияға қатысы жоғын және Израильдің шабуылы АҚШ пен Иран арасындағы ядролық бағдарламаға қатысты келіссөзге кері әсер етуі мүмкін екенін айтқан. Кейбір БАҚ-тың жазуынша, Тегеран осы жексенбі күні Оманда өтуі керек болған ядролық бағдарлама бойынша келіссөзден бас тартқан.

Қамаудағы оппозиция белсендісі, марафоншы Марат Жыланбаев туралы фильмді көрсететін орын іздеген құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина ақыры бірде-бір орыннан келісім ала алмағанын айтып, бұл идеядан түбегейлі бас тартқанын хабарлады.

Құқық қорғаушы бұған дейін Азаттыққа көп орындар бастапқыда келісіп, бір күннен кейін бас тартқанын айтқан еді.

Оның сөзінше, соңғы рет келіскен орын "президент әкімшілігінен хабарласып, бас тартуды талап еткенін" жеткізген.

13 маусымда Азаттық сол орынға хабарласып көрді. Өзін қонақүйдің әкімшісі ретінде таныстырған қызметкерден бас тарту себебін сұраған кезде “бұл жасырын ақпарат, оны ұйымдастырушылардың өзінен сұраңыз” деді.

Ал құқық қорғаушы “фильмді көрсете алмадық. Бірақ алдағы уақытта бұл ниетімізден қайтпаймыз, әділ, жақсы заманды күтеміз. Марат Жыланбаевқа бостандық!” деп жазды.

Журналист Сәния Тойкеннің “Марафоншы” фильмі биыл қаңтарда Азаттықтың YouTube парақшасында жарық көрген. Фильм қазір түрмеде отырған оппозиция белсендісі Марат Жыланбаевтың спорт пен саясаттағы жолын баяндайды. Құқық қорғаушылар белсенді саяси себеппен қамауда отыр деп санайды. Ал ресми Астана елде саяси қудалау барын мойындамайды.

Фильмді YouTube желісінен көру үшін мына сілтемені басыңыз

13 маусымға қараған түні Израиль авиациясы Тегеранға соққы жасады. Иранның мемлекеттік ақпарат құралдары қаланың түрлі бөлігінде жарылыс дыбысы естілгенін хабарлады.

Израильдің ресми тұлғаларының сөзінше, операцияның мақсаты – Иранның ядролық бағдарламасын жою. The New York Times басылымының Израиль үкіметіндегі дереккөздерінің айтуынша, соққы Иранның ядролық бағдарламасы үшін өте маңызды нысандарға жасалған.

Уранды байыту зауыттары орналасқан Тегеран, Тебриз, Керманшах, Исфахан, Нетенздегі нысандарға соққы тиген. Тегеран мен қала төңірегінде кемінде алты әскери база мен Иранның жоғары әскери қолбасшыларының екі тұрғын үйі шабуыл нысанасы болған. Иранның мемлекеттік ақпарат құралдары әуе соққысы құрбандары арасында Ислам революциясы сақшылар корпусының басшысы, генерал Хосейн Салами бар екенін хабарлады.

Мемлекеттік БАҚ-тың жазуынша, ядролық қару бойынша маман, ғалым Ферейдун Аббаси мен Мохаммада Мехди Техранчи де түнгі шабуылдан опат болған. Ақпарат құралдары аятолла Хаменеидің кеңесшісі Әли Шамхани ауыр жарақаттанғанын жазды.

Израильдің премьер-министрі Биньямин Нетаньяху видеомәлімдемесінде Иранның ядролық бағдарламасы "Израильдің өмір сүруіне тіке қатер төндіреді" деп мәлімдеді. Оның сөзінше, басты нысана – Нетенздегі уранды байыту өндірісі мен Иранның ядролық қару бойынша ғалымдары. Нетаньяхудың айтуынша, операция "қанша күн қажет болса, сонша күнге созылады".

АҚШ мемлекеттік хатшысы Марко Рубионың мәлімдемесіне қарағанда, операцияға АҚШ қатыспаған. Оның сөзінше, Израиль Вашингтонға бұл "өзін-өзі қорғау әрекеті" екенін айтқан. Әуе соққысына дейін бірнеше сағат бұрын АҚШ президенті Дональд Трамп бұл Иранның ядролық бағдарламасын дипломатиялық жолмен шешу мүмкіндігін мүлде азайта түседі деп ескерткен.

Ираннан "жауап соққы" болуы мүмкін екендігінен қауіптенген Израильде ерекше жағдай жарияланған. Израиль мен Иранның әуе кеңістігі жабылған.

Иранның рухани көсемі аятолла Әли Хаменеи Израильден кек қайтарамыз деп сес көрсетті. Хаменеидің сөзінше, Израиль "қатаң жаза" күтуі керек.

Израиль әскерінің тұжырымдауынша, Иранда бірнеше күн ішінде бомба жасауға мүмкіндік беретін байытылған уран бар.

Төтенше жағдай министрлігі БҚО-да бес баланың өмірін қиған өрттің ықтимал себептерін айтты. Қайғылы оқиға 4 маусымда Батыс Қазақстан облысы Жымпиты ауылында болған.

"Әкесі жұмыста болған, жұбайы оларды жауып, дүкенге кеткен. Алдын ала мәлімет бойынша, балалар бұзықтық жасап, ойнаған. Сараптама жақын арада бітеді, жұмыс жалғасып жатыр" деді вице-министр Кеген Тұрсынбаев сенат кулуарында.

Оның сөзінше, былтыр қыркүйекте отбасы өздері тұрып жатқан үйге газ есептегішін орнатқан, алайда шамамен бір ай бұрын басқа үйге көшкен.

4 маусымда Жымпиты ауылындағы тұрғын үйде өрт болған. Оқиға орнына шақыру түскен сәттен бес минут өткенде жеткен құтқарушылар өртенген үйден балаларды алып шыққан. Бірақ олар мерт болған. Балалардың үлкені - 6 жаста, ең кішісі - 8 айлық нәресте.

Батыс Қазақстан облысының әкімі Нариман Төреғалиев отбасын баспанамен қамтамасыз ететінін және тиісті көмек беретінін айтты.

БАҚ-тың мәліметінше, отбасы үйді жалға алып тұрған. Өрт кезінде ата-аналары үйде болмаған. 35 жастағы үйдің әкесі коммуналды кәсіпорында шаруашылық меңгерушісі, ал анасы жергілікті дүкенде істеген.

Отбасы ай сайын көп балалы отбасы ретінде жәрдемақы (134 мың теңге) алған.

Қазақстанда өрттен қаза болған балалар жайлы ақпарат жиі шығады. Биыл қаңтарда Қарағандыда өрт орнынан екі баланың денесі табылған. Былтыр күзде Астанадағы жеке үйлердің бірінде өрт шығып, 13, 9, 3, 2 жастағы төрт бала көз жұмған. Оның алдында Қостанай облысы Жітіқара қаласында жеке үйде өрт болып, бес бала өлі табылған.

Былтыр жыл соңында Қазақстанда 12 жасқа дейінгі балаларды үйде қараусыз қалдыруға тыйым салуды ұсынған.

Air India әуе компаниясының жолаушылар ұшағы Үндістанның батысындағы Ахмедабад әуежайына жақын аумақта апатқа ұшырады.

Ұшақ бортында 242 адам болған. Алдын-ала мәлімет бойынша, жолаушылар мен экипаж мүшелерінің бәрі қаза болған. Жергілікті полицияның айтуынша, ұшақ құлаған тұрғын үй аумағында да қаза болғандар бар.

Ұшақ Ұлыбританияға ұшып шыққан.

"Ахмедабад — Лондон Гатвик бағыты бойынша ұшқан AI171 рейсі бүгін, 12 маусымда апатқа ұшырады. Қазір жай-жапсарын анықтап, http://airindia.com сайтында және X парақшамызда қосымша ақпарат береміз" деп жазылған Air India әуе компаниясының алғашқы мәлімдемесінде.

Қаза болғандар мен зардап шеккендер жөнінде мәлімет жоқ.

"Ахмедабадтан Лондонға бет алған Air India №AI171 рейсінің апаты туралы ақпараттарды қадағалап отырмыз. Ұшақтан соңғы сигнал UTC 08:08:51-де, ұшып шыққаннан кейін бірнеше секундтан кейін келді. Мәселе VT-ANB тіркеуі бар Boeing 787-8 Dreamliner ұшағы жөнінде болып отыр" деп жазылған Flightradar24 хабарламасында.

Dreamliner - Boeing компаниясы шығарған соңғы үлгідегі ұшақтардың бірі.

India TV хабарлауынша, ұшақ құлаған орыннан қалың қара түтін көтерілген. Ұшақ Ахмедабадтан Лондонға ұшқан. Ұшақ экипажы әуеге көтерілгеннен кейін бірден апат туралы сигнал берген деп айтылады. Бортта 230 жолаушы мен экипаждың 12 мүшесі болған: Үндістанның - 169, Ұлыбританияның - 53, Португалияның - 7, Канаданың бір азаматы болған.

Ұшақ капитанының 8 мыңнан астам сағат ұшу тәжірибесі болған. Екінші ұшақ мыңнан астам сағат ұшқан. Жолаушылардың арасында Гуджарат штатының бұрынғы губернаторы Виджай Рупани болған.

Апат орнынан түсірілген кадрларға қарағанда ұшақ тұрғын үйлер орналасқан аумаққа құлаған.